Sözleşme Hukukunda Geçerli ve Geçersiz Sözleşmeler:
Sözleşme hukuku, özel hukuk düzeni içinde en temel alanlardan biri olup, taraflar arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Borçlar Hukuku kapsamında ele alınan sözleşmeler, tarafların iradeleri doğrultusunda belirli bir amaca yönelik olarak oluşturduğu hukuki işlemlerdir. Ancak her sözleşme kendiliğinden geçerli olmayıp, belirli şartları taşımaması durumunda geçersiz hale gelebilir.
1. Sözleşmenin Tanımı ve Hukuki Niteliği
Sözleşme, en temel anlamıyla tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile kurulan hukuki işlemdir. Türk Borçlar Kanunu’nun 1. maddesinde sözleşme, şu şekilde tanımlanmıştır:
"Sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur."
Bu tanımdan hareketle bir sözleşmenin hukuken geçerli olabilmesi için birtakım kurucu unsurların bulunması gerekmektedir.
2. Geçerli Bir Sözleşmenin Unsurları
Bir sözleşmenin hukuken geçerli kabul edilmesi için bazı temel unsurların mevcut olması gerekmektedir. Bu unsurlar şunlardır:
2.1. Tarafların Hukuki Ehliyeti
Sözleşme yapabilmek için tarafların fiil ehliyetine sahip olması gerekmektedir. Türk Medeni Kanunu’nun 9. maddesi uyarınca, ayırt etme gücüne sahip ve reşit olan kişiler kural olarak hukuki işlem yapabilirler.
- Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerin yaptığı sözleşmeler kesin hükümsüzdür.
- Kısıtlıların (vesayet altındaki kişilerin) yasal temsilcilerinin izni olmaksızın yaptığı sözleşmeler iptal edilebilir niteliktedir.
2.2. Karşılıklı ve Uygun İrade Beyanı
Sözleşme, tarafların irade beyanlarının birbirine uygun olmasıyla kurulur. Ancak irade sakatlığı halleri (örneğin hata, hile, tehdit gibi) mevcutsa sözleşme iptal edilebilir hale gelebilir.
2.3. Belirli veya Belirlenebilir Konu
Sözleşmenin konusunun belirli veya en azından belirlenebilir olması gerekmektedir. Belirsiz veya imkânsız bir konuya ilişkin sözleşmeler geçersiz sayılacaktır.
2.4. Hukuka ve Ahlaka Uygunluk
Sözleşmenin konusu hukuka, ahlaka ve kamu düzenine aykırı olmamalıdır. Türk Borçlar Kanunu’nun 27. maddesi gereğince hukuka veya ahlaka aykırı sözleşmeler kesin hükümsüzdür.
2.5. Şekil Şartlarının Sağlanması
Kanun, bazı sözleşmeler için özel şekil şartları öngörmektedir. Örneğin taşınmaz satış sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için noter huzurunda resmi şekilde düzenlenmesi gerekmektedir (TBK m. 237). Şekil şartlarına uyulmayan sözleşmeler kesin hükümsüzdür.
3. Geçersiz Sözleşmeler ve Hükümsüzlük Halleri
Bir sözleşmenin geçersiz sayılmasının hukuki dayanakları, sözleşmenin türüne ve içeriğine göre değişiklik göstermektedir. Türk hukuku kapsamında sözleşmelerin hükümsüzlüğü şu başlıklar altında incelenir:
3.1. Kesin Hükümsüzlük (Butlan)
Kesin hükümsüzlük, sözleşmenin baştan itibaren hukuki bir sonuç doğurmadığı ve yok hükmünde olduğu anlamına gelir.
Kesin hükümsüzlüğe yol açan sebepler:
- Sözleşmenin konusunun hukuka veya ahlaka aykırı olması
- Kanunen öngörülen şekil şartına uyulmaması
- Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişinin sözleşme yapması
- İmkânsız bir konunun sözleşmeye konu edilmesi
Kesin hükümsüzlük hâlinde mahkeme, taraflardan birinin talebine gerek olmaksızın sözleşmeyi geçersiz kabul eder.
3.2. İptal Edilebilirlik (Nisbi Butlan)
Bazı sözleşmeler geçerli olmakla birlikte, taraflardan birinin iradesinde sakatlık bulunması durumunda iptal edilebilir hale gelir.
İptal edilebilir sözleşmelere örnekler:
- Hata, hile veya tehdit sonucu yapılan sözleşmeler
- Kısıtlı kişilerin izinsiz yaptığı sözleşmeler
- Aşırı yararlanma (gabin) durumlarında yapılan sözleşmeler
İptal edilebilir sözleşmelerde, iradesi sakatlanmış olan taraf belirli süre içinde iptal davası açabilir.
3.3. Eksik Borç (Noksan Borç)
Bazı durumlarda sözleşme geçerli olmakla birlikte, taraflar açısından icra edilemez hale gelebilir. Örneğin, ahlaki bir edime dayalı borçlar (bağışlama vaatleri gibi) eksik borç niteliği taşır.
4. Geçersiz Sözleşmelerin Sonuçları
Bir sözleşmenin geçersiz olması durumunda, taraflar arasında hukuki bir sonuç doğmaz. Ancak bazı durumlarda, geçersiz sözleşmelerden doğan zararların tazmini gündeme gelebilir.
- Sebepsiz Zenginleşme: Geçersiz sözleşme nedeniyle bir taraf haksız kazanç sağlamışsa, Türk Borçlar Kanunu’nun 77 ve devamı maddeleri uyarınca sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanır.
- Tazminat Sorumluluğu: Hukuka aykırı bir şekilde sözleşme yapmaya zorlanan kişi, maddi ve manevi zararlarının tazminini isteyebilir.
Avukatın Önemi
Sözleşme hukuku, hukuki güvenliğin sağlanması açısından son derece önemli bir alandır. Bir sözleşmenin geçerli olup olmadığının tespiti, ancak detaylı bir hukuki inceleme ile mümkün olabilir.
Bu nedenle, sözleşme hazırlama ve inceleme aşamalarında bir avukata danışmak büyük önem taşır. Nitekim geçersiz veya iptal edilebilir bir sözleşme nedeniyle tarafların ciddi maddi ve hukuki kayıplara uğraması mümkündür. Özellikle ticari sözleşmelerde, gayrimenkul işlemlerinde ve miras sözleşmelerinde profesyonel hukuki destek almak, hukuki riskleri en aza indirir.
Avukat desteği ile hazırlanan sözleşmeler, tarafların haklarını en iyi şekilde koruyarak ileride yaşanabilecek hukuki ihtilafların önüne geçilmesini sağlar. Bu nedenle, sözleşme düzenleme sürecinde hukuk danışmanlığı almak, en sağlıklı ve güvenli yaklaşım olacaktır.
Sözleşme Hukukunda Geçerli ve Geçersiz Sözleşmeler:
Sözleşme hukuku, özel hukuk düzeni içinde en temel alanlardan biri olup, taraflar arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Borçlar Hukuku kapsamında ele alınan sözleşmeler, tarafların iradeleri doğrultusunda belirli bir amaca yönelik olarak oluşturduğu hukuki işlemlerdir. Ancak her sözleşme kendiliğinden geçerli olmayıp, belirli şartları taşımaması durumunda geçersiz hale gelebilir.
1. Sözleşmenin Tanımı ve Hukuki Niteliği
Sözleşme, en temel anlamıyla tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile kurulan hukuki işlemdir. Türk Borçlar Kanunu’nun 1. maddesinde sözleşme, şu şekilde tanımlanmıştır:
"Sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur."
Bu tanımdan hareketle bir sözleşmenin hukuken geçerli olabilmesi için birtakım kurucu unsurların bulunması gerekmektedir.
2. Geçerli Bir Sözleşmenin Unsurları
Bir sözleşmenin hukuken geçerli kabul edilmesi için bazı temel unsurların mevcut olması gerekmektedir. Bu unsurlar şunlardır:
2.1. Tarafların Hukuki Ehliyeti
Sözleşme yapabilmek için tarafların fiil ehliyetine sahip olması gerekmektedir. Türk Medeni Kanunu’nun 9. maddesi uyarınca, ayırt etme gücüne sahip ve reşit olan kişiler kural olarak hukuki işlem yapabilirler.
- Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerin yaptığı sözleşmeler kesin hükümsüzdür.
- Kısıtlıların (vesayet altındaki kişilerin) yasal temsilcilerinin izni olmaksızın yaptığı sözleşmeler iptal edilebilir niteliktedir.
2.2. Karşılıklı ve Uygun İrade Beyanı
Sözleşme, tarafların irade beyanlarının birbirine uygun olmasıyla kurulur. Ancak irade sakatlığı halleri (örneğin hata, hile, tehdit gibi) mevcutsa sözleşme iptal edilebilir hale gelebilir.
2.3. Belirli veya Belirlenebilir Konu
Sözleşmenin konusunun belirli veya en azından belirlenebilir olması gerekmektedir. Belirsiz veya imkânsız bir konuya ilişkin sözleşmeler geçersiz sayılacaktır.
2.4. Hukuka ve Ahlaka Uygunluk
Sözleşmenin konusu hukuka, ahlaka ve kamu düzenine aykırı olmamalıdır. Türk Borçlar Kanunu’nun 27. maddesi gereğince hukuka veya ahlaka aykırı sözleşmeler kesin hükümsüzdür.
2.5. Şekil Şartlarının Sağlanması
Kanun, bazı sözleşmeler için özel şekil şartları öngörmektedir. Örneğin taşınmaz satış sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için noter huzurunda resmi şekilde düzenlenmesi gerekmektedir (TBK m. 237). Şekil şartlarına uyulmayan sözleşmeler kesin hükümsüzdür.
3. Geçersiz Sözleşmeler ve Hükümsüzlük Halleri
Bir sözleşmenin geçersiz sayılmasının hukuki dayanakları, sözleşmenin türüne ve içeriğine göre değişiklik göstermektedir. Türk hukuku kapsamında sözleşmelerin hükümsüzlüğü şu başlıklar altında incelenir:
3.1. Kesin Hükümsüzlük (Butlan)
Kesin hükümsüzlük, sözleşmenin baştan itibaren hukuki bir sonuç doğurmadığı ve yok hükmünde olduğu anlamına gelir.
Kesin hükümsüzlüğe yol açan sebepler:
- Sözleşmenin konusunun hukuka veya ahlaka aykırı olması
- Kanunen öngörülen şekil şartına uyulmaması
- Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişinin sözleşme yapması
- İmkânsız bir konunun sözleşmeye konu edilmesi
Kesin hükümsüzlük hâlinde mahkeme, taraflardan birinin talebine gerek olmaksızın sözleşmeyi geçersiz kabul eder.
3.2. İptal Edilebilirlik (Nisbi Butlan)
Bazı sözleşmeler geçerli olmakla birlikte, taraflardan birinin iradesinde sakatlık bulunması durumunda iptal edilebilir hale gelir.
İptal edilebilir sözleşmelere örnekler:
- Hata, hile veya tehdit sonucu yapılan sözleşmeler
- Kısıtlı kişilerin izinsiz yaptığı sözleşmeler
- Aşırı yararlanma (gabin) durumlarında yapılan sözleşmeler
İptal edilebilir sözleşmelerde, iradesi sakatlanmış olan taraf belirli süre içinde iptal davası açabilir.
3.3. Eksik Borç (Noksan Borç)
Bazı durumlarda sözleşme geçerli olmakla birlikte, taraflar açısından icra edilemez hale gelebilir. Örneğin, ahlaki bir edime dayalı borçlar (bağışlama vaatleri gibi) eksik borç niteliği taşır.
4. Geçersiz Sözleşmelerin Sonuçları
Bir sözleşmenin geçersiz olması durumunda, taraflar arasında hukuki bir sonuç doğmaz. Ancak bazı durumlarda, geçersiz sözleşmelerden doğan zararların tazmini gündeme gelebilir.
- Sebepsiz Zenginleşme: Geçersiz sözleşme nedeniyle bir taraf haksız kazanç sağlamışsa, Türk Borçlar Kanunu’nun 77 ve devamı maddeleri uyarınca sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanır.
- Tazminat Sorumluluğu: Hukuka aykırı bir şekilde sözleşme yapmaya zorlanan kişi, maddi ve manevi zararlarının tazminini isteyebilir.
Avukatın Önemi
Sözleşme hukuku, hukuki güvenliğin sağlanması açısından son derece önemli bir alandır. Bir sözleşmenin geçerli olup olmadığının tespiti, ancak detaylı bir hukuki inceleme ile mümkün olabilir.
Bu nedenle, sözleşme hazırlama ve inceleme aşamalarında bir avukata danışmak büyük önem taşır. Nitekim geçersiz veya iptal edilebilir bir sözleşme nedeniyle tarafların ciddi maddi ve hukuki kayıplara uğraması mümkündür. Özellikle ticari sözleşmelerde, gayrimenkul işlemlerinde ve miras sözleşmelerinde profesyonel hukuki destek almak, hukuki riskleri en aza indirir.
Avukat desteği ile hazırlanan sözleşmeler, tarafların haklarını en iyi şekilde koruyarak ileride yaşanabilecek hukuki ihtilafların önüne geçilmesini sağlar. Bu nedenle, sözleşme düzenleme sürecinde hukuk danışmanlığı almak, en sağlıklı ve güvenli yaklaşım olacaktır.
Sözleşme Hukuku , Geçerli Sözleşmeler , Geçersiz Sözleşmeler , Sözleşme İptali , Taraflar , Taahhütler , Şartlar , Uyuşmazlık , İstem , Sonuçlandırma ,
