Borçlar Hukukunda Temel Kavramlar ve İlkeler

Borçlar hukuku, kişiler arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen ve özel borç ilişkilerini doğuran hukuk dalıdır. Bu ilişkiler, iki temel kaynaktan doğar: birincisi, tarafların arasında yapılan hukuki işlemler (sözleşmeler gibi), ikincisi ise kanundan doğan borç ilişkileridir. Hukuki işlemden doğan borç ilişkilerinin en temel örneği sözleşmelerken, kanundan doğan borçlar arasında haksız fiil, kusursuz sorumluluk halleri ve sebepsiz zenginleşme sayılabilir. Bu bağlamda, borçlar hukukunun her iki işlevi de oldukça önemlidir; birincisi, mal ve hizmetlerin kişiler arasında serbestçe değişim ve dolaşımını sağlamaktır. İkincisi ise, haksız müdahalelere karşı kişilerin şahıs ve mal varlıklarını korumaktır.

Borçlar hukukunun en önemli fonksiyonlarından biri, hukuki işlemler yoluyla oluşturulan borç ilişkilerini düzenlemek ve bireylerin mal ve hizmet taleplerini güvence altına almaktır. Sözleşmelerin serbestçe yapılabilmesi, ekonomik ilişkilerin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesine olanak tanır. Ancak, borçlar hukuku sadece sözleşmelere dayalı ilişkilerle sınırlı değildir. Haksız fiil, sebepsiz zenginleşme ve diğer kanundan doğan borç ilişkileri de borçlar hukukunun kapsamına girer. Bu tür düzenlemeler, borçlu ile alacaklı arasındaki ilişkilerin düzgün bir şekilde işleyebilmesini sağlar ve tarafların haklarını güvence altına alır.

Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu Arasındaki İlişki

Türk Medeni Kanunu’nun 5. maddesi, Türk Borçlar Kanunu’nun genel nitelikli hükümlerinin özel hukuk ilişkilerinin bünyesi ve niteliğine uygun olduğunda, özel hukuk ilişkilerinde de uygulanacağını belirtir. Bu düzenleme, borçlar hukuku ile diğer özel hukuk alanları arasında bir bağlantı kurulmasına olanak tanır. Türk Borçlar Kanunu, Türk Medeni Kanunu ile birlikte bir bütün olarak değerlendirilmelidir çünkü her iki kanun da özel hukuk ilişkilerinin düzenlenmesinde önemli bir yer tutar. Medeni Kanun’un 5. maddesiyle yapılan bu yollama, borçlar hukukunun özel hukukla olan ilişkisini ve geçerliliğini ortaya koyar.

Türk Ticaret Kanunu da borçlar hukuku ile etkileşim halindedir. 1. madde, Türk Ticaret Kanunu’nun Türk Medeni Kanunu ile bütünleşik olduğunu ve borçlar hukukunun ticaret hukukuyla olan ilişkisini düzenler. Ticaret hukukuna özgü düzenlemeler, ticari işlemlerin yanı sıra, ticari örf ve âdetler ile genel hükümlerin de dikkate alınarak uygulanması gerektiğini belirtir. Türk Ticaret Kanunu, borçlar hukukunun genel hükümlerini özel ticari işlemler için adapte eder, ancak ticaret hukukunun gerekleri de göz önünde bulundurulur.

Temel Kavramlar ve Borçların Türleri

Borçlar hukukunda temel kavramlardan biri “edim”dir. Edim, borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu davranış biçimidir ve üç şekilde tezahür edebilir: verme (dare), yapma (facere) ve yapmama (non facere). Edim, borçlunun bedeni veya fikri gücüyle yerine getirilebilecekse şahsi borç, mal varlığından yerine getirilebilecekse maddi borç olarak sınıflandırılır. Bu ayrım, borçların yerine getirilmesindeki şekli ve yöntemleri belirler. Edim, yerine getirilmesi gereken davranışa dair daha ayrıntılı bir düzenleme yapılmasına olanak sağlar ve borçlu ile alacaklı arasındaki yükümlülüklerin anlaşılmasında önemli bir rol oynar.

Borç türlerinin önemli bir ayrımı, tür borcu ile parça borcu arasında yapılan farktır. Tür borcunda borcun konusu, belirli bir türdeki eşya veya hizmet olarak belirlenmişken, parça borcunda borcun konusu daha belirgin bir şekilde ferden belirlenmiş bir şeydir. Misli eşya türündeki borçlar, genellikle tür borcu kapsamında değerlendirilir çünkü aynı cinsten bir başka eşya ile değiştirilebilir. Gayrı misli eşya ise parça borcu kapsamında değerlendirilir, çünkü bu türdeki eşya, tekil olarak belirlenmiş bir nesne veya hizmettir ve ikamesi mümkün değildir. Bu ayrım, borçların ifasında ortaya çıkabilecek zorlukları ve borçlunun yükümlülüklerini şekillendirir.

İlkeler ve Borçlar Hukukunda Dikkate Alınması Gereken Hususlar

Borçlar hukukunun en önemli ilkelerinden biri, irade serbestisi ilkesidir. Bu ilke, bireylerin kendi iradeleri doğrultusunda hukuki ilişkiler kurabilme özgürlüğünü ifade eder. Sözleşme özgürlüğü, bireylerin hukuki ilişkilerini istedikleri biçimde düzenleyebilmelerini sağlar ve devletin, bu özgürlüğe müdahale etmemesi gerektiğini savunur. Bu ilke, borçlar hukukunda tarafların iradelerinin özgürce şekillenmesini, ancak hukuk düzeninin belirlediği sınırlara uyulmasını temin eder. Ayrıca, sözleşme yapma serbestisi, tarafların sözleşme konusu, şekli ve içeriği üzerinde tam yetki sahibi olmalarını sağlar.

Rızalık ilkesi de borçlar hukukunun temel taşlarındandır. Bu ilke, bir sözleşmenin kurulabilmesi için tarafların karşılıklı irade beyanı gerektiğini belirtir. Yani, bir sözleşme, sadece tarafların rızası ile geçerli olur ve bu rıza, tarafların özgür iradeleriyle verilmelidir. Bunun dışında, borçlar hukukunda borç ilişkisinin nispiliği ilkesi de önemli bir yere sahiptir. Bu ilke, borç ilişkilerinin sadece borçlu ile alacaklıyı bağladığını, üçüncü şahısları etkileyemeyeceğini belirtir. Bu nedenle, borç ilişkilerinin etkileşimli olduğu durumlar, özel düzenlemelere tabi tutulur. Örneğin, tapuya şerh verilmiş şahsi haklar, üçüncü kişiler tarafından da dikkate alınır.

Borçlar hukuku, insanların günlük yaşamlarında en yaygın olarak karşılaştıkları hukuki ilişki biçimlerinden biridir ve bu alanda uygulanan temel ilkeler, ilişkilerin düzenli ve güvenli bir şekilde yürütülmesini sağlar. İrade serbestisi, rızalık ilkesi ve borç ilişkisinin nispiliği gibi ilkeler, borçlar hukukunun temel taşlarını oluşturur ve her birinin işleyişi, borçlu ve alacaklı arasındaki yükümlülüklerin yerine getirilmesi konusunda büyük önem taşır. Bu ilkeler, Türk hukukunun hem teorik hem de pratik anlamda sağlıklı bir şekilde işleyebilmesini sağlayan ana unsurlar olarak kabul edilir.